มัทนะพาธา

Shop Google Play on the web. Purchase and enjoy instantly on your Android phone or tablet without the hassle of syncing.

พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

คำนำ

ละครเรื่องนี้ไม่ใช่ได้เนื้อเรื่องหรือตัดตอนมาจากแห่งใด ๆ เลย จึ่งขอบอกไว้ให้ผู้อ่านทราบเพื่อไม่ต้องเสียเวลาไปเที่ยวค้นหาเรื่องนี้ในหนังสือโบราณใด ๆ แก่นแห่งเรื่องนี้ได้เคยมีติดอยู่ในใจของข้าพเจ้ามาช้านานแล้ว แต่เพราะเหตุต่าง ๆ ซึ่งไม่จำจะต้องแถลงในที่นี้ ข้าพเจ้ามิได้ลงมือแต่งเรื่องนี้ จนมาเมื่อกลางปี พ.ศ. ๒๔๖๖ เมื่อได้บังเกิดมีเหตุบังคับให้ข้าพเจ้าต้องอยู่นิ่ง ๆ เงียบ ๆ ข้าพเจ้าจึงได้หวลนึกขึ้นถึงเรื่องนี้ เมื่อนึกตั้งโครงเรื่องขึ้นได้แล้ว ข้าพเจ้าได้นำไปเล่าให้สมเด็จพระนางเจ้าอินทรศักดิศจี พระบรมราชินีและถามว่าเธอจะให้นางในเรื่องนี้ถูกสาปเป็นดอกไม้อย่างใด เธอตอบว่าต้องให้เป็นดอกกุหลาบแน่ละ เพราะเป็นดอกไม้ที่คนทั้งโลกทุกชาติทุกภาษานิยมว่างาม และหอมชื่นใจยิ่งกว่าดอกไม้อย่างอื่น ๆ ข้อนี้ก็จริงอยู่ แต่ก็ได้ทำให้ข้าพเจ้าออกอึดอัดอยู่ไม่น้อย เพราะข้าพเจ้าตรองและตรวจดูเท่าใดก็นึกไม่ออกและไม่พบ ณ ที่ใด ๆ ว่าดอกกุหลาบนั้นมีนามว่ากระไรในภาษามคธหรือสันสกฤต และเมื่อเป็นเช่นนี้ก็รู้สึกว่าขาดศัพท์สำหรับใช้ในกวีนิพนธ์ไปนั้นอย่าง ๑ กับอีกอย่าง ๑ ซึ่งข้าพเจ้ารู้สึกว่าสำคัญกว่า คือถ้าชื่อดอกกุหลายไม่มีในภาษามคธหรือสันสกฤตดังนั้น จะมิต้องเข้าใจละหรือว่าในภารตะวรรษ (อินเดีย) อันกำหนดจะเป็นภูมิลำเนาแห่งเรื่องนี้ มิได้เคยมีดอกกุหลาบในโบราณสมัย? ถ้าในภารตะวรรษไม่เคยมีดอกกุหลาบ จะแต่งลงไปว่ามีดูเป็นการฝ่าฝืนธรรมดาไป อาจทำให้ถูกติว่าเป็นคนตื้นได้

แต่ข้าพเจ้ายังไม่ยอมปลงใจเชื่อว่าดอกกุหลาบไม่มีชื่อในภาษามคธหรือสันสกฤต ข้าพเจ้าจึ่งได้ใช้ให้รองอำมาตย์โท ตรี นาคะประทีป เปรียญ ค้นดู นายตรี นาคะประทีปได้ไปปรึกษาพราหมณ์กุปปุสวามิ อารย ที่หอพระสมุดวชิรญาณแล้ว และ ได้รายงานมา ดังต่อไปนี้

ชั้นแรก เจตสิกของนักเรียนบาลี ผู้ได้ยินคำว่า “กุหลาบ” ย่อมนึกปราดไปถึงศัพท์ “ชปา” ตัวนายตรี นาคะประทีป ครั้นมีพราหมณ์ กุปปุสวามิ อารย เป็นที่ปรึกษาได้ความว่า “ชปา” หาใช่ “กุหลาบ” ไม่ ที่ประติเษธเด็ดขาดเช่นนี้เพราะ “ชปา” มิใช่ไม้มีหนาม และกุหลายไม่มีหนามไม่มีผลแห่งการค้นต่อไปเป็นได้ศัพท์ “กุพชก” ซึ่งโมเนียร์ วิลเลียมส์ แปลไว้ในปทานุกรมสันสกฤตอังกฤษ ว่า “Roso moschata” และซึ่งมีกล่าวในคัมภีร์ธันวันตรียนิฆัณฏุ ดังนี้

กุพฺชโก ภทฺรตรุณี พฺฤหตฺปุษฺหาติเกสรา

มหาสหา กณฺฎกาฒฺยา นีลาลิกุลสํกุลา. ๑

กุพฺชก สุรภิ สฺวาทุ กษายสฺ ตุ รสายน

ตฺริโทษศมโน วฺฤษย ศีต สํครหโณปร. ๒

โศลกที่ ๑ กล่าวถึงลักษณะแห่งดอก “กุพชก” มีคำแปลว่า “กุพชกงามดังสาวรุ่น มีดอกใหญ่ มีเกสรยิ่ง ทนมาก สะพรั่งด้วยหนาม มีฝูงผึ้งเขียวเป็นกลุ่ม “

โศลกที่ ๒ กล่าวถึงสรรพคุณ มีคำแปลว่า “กุพชกมีกลิ่นหอม กินอร่อย หวาน มีรสเลิศ (เมื่อกินแล้ว) ระงับตรีโทษ (คือกำเริบแห่งลม ดี เสมหะ) เจริญราค เย็นสบายแก้วโรค เช่น ท้องร่วง “

ตามที่นายตรี นาคะประทีป ค้นได้ความมาเช่นนี้ ข้าพเจ้าคเณว่าผู้ที่เป็นนักเลงหนังสือ และนักเรียน คงจะพอใจที่จะได้ทราบด้วย ข้าพเจ้าจึงได้นำมาลงไว้ในที่นี้ และข้าพเจ้าถือเอาโอกาสนี้เพื่อขอบใจ นายตรี นาคะประทีป ในการที่ได้เอาใจใส่ค้นศัพท์นี้ได้สมปรารถนาของข้าพเจ้า

ก่อนที่ได้ทราบว่าดอกกุหลาบเรียกว่าอย่างไรในภาษาสันสกฤตนั้น ข้าพเจ้าได้นึกไว้ว่าจะให้ชื่อนางเอกในเรื่องนี้ตามนามแห่งดอกไม้ แต่เมื่อได้ทราบแล้วว่าดอกกุหลาบคือ “กุพชก” เลยต้องเปลี่ยนความคิด เพราะถ้าแม้ว่าจะให้ชื่อนางว่า“กุพชก” ก็จะกลายเป็นนางค่อมไป ข้าพเจ้าจึ่งค้นหาดูศัพท์ต่าง ๆ ที่ พอจะใช้ได้เป็นนามสตรี ตกลงเลือกเอา “มัทนา” จากศัพท์ “มทน” ซึ่งแปลว่าความลุ่มหลงหรือความรัก เผอิญในขณะที่ค้นนั้นเองได้พบศัพท์ “มทนพาธา” ซึ่งโมเนียร์ วิลเลียมส์ แปลไว้ว่า “ the pain or disquietude of love “ (ความเจ็บหรือเดือดร้อนแห่งความรัก ) ซึ่งข้าพเจ้าได้ฉวยเอาทันที เพราะเหมาะกับลักษณะแห่งเรื่องทีเดียว เรื่องนี้จึ่งได้นามว่า “มัทนะพาธา หรือตำนานแห่งดอกกุหลาบ” ด้วยประการฉะนี้

เรื่องละครนี้ ความตั้งใจเดิมของข้าพเจ้าจะแต่งขึ้นเป็นแต่หนังสือสำหรับอ่านอย่างกวีนิพนธ์เท่านั้นแต่พระราชินีเธอตรัสขอให้จัดเล่นออกโรงในงานวันฉลิมพระชนมพรรษาของเธอ ข้าพเจ้าจึงตกลงตามใจเธอ ส่วนนักประพันธ์อื่น ๆ จะรู้สึกอย่างไรก็ตาม แต่ส่วนตัวข้าพเจ้าต้องสารภาพว่า เมื่อข้าพเจ้าได้แต่งหนังสือตั้งรูปขึ้นเป็นละครแล้ว ก็ย่อมจะรู้สึกพอใจเมื่อมีผู้ขอให้เล่นเรื่องละครนั้น และถ้าแม้ว่ามิได้พอใจหรือปรารถนาที่จะให้ผู้ใดเอาเรื่องของเราไปเล่นออกโรงเป็นละคร เราจะประดิษฐ์รูปเรื่องของเราขึ้นไว้เป็นอย่างละครทำไม ?

อ่านต่อ...